Αυτό που έκανε τον Αϊνστάιν ιδιοφυΐα δεν ήταν το IQ του

Στην εποχή της γρήγορης πληροφορίας και των έτοιμων συνταγών επιτυχίας, η ιδιοφυΐα συχνά παρουσιάζεται σαν ένα σπάνιο, μυστηριώδες χάρισμα που είτε το έχεις είτε όχι. Τα social media και τα βιογραφικά success stories εστιάζουν στο «ταλέντο» και στο «προικισμένο μυαλό», παραβλέποντας κάτι πολύ πιο γήινο, αλλά και πολύ πιο δύσκολο: τη δουλειά, την περιέργεια, την αμφισβήτηση.

Σύμφωνα με άρθρο του T. Alexander Puutio, Ph.D., στο Psychology Today, η ιδιοφυΐα δεν είναι προνόμιο μιας ελίτ μυαλών. Είναι το αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου τρόπου σκέψης, μιας μεθοδικής καλλιέργειας και μιας σχεδόν αδιάκοπης αναζήτησης.

Το ταλέντο είναι η αρχή -όχι το τέλος

Η ακατέργαστη ευφυΐα είναι πολύ πιο κοινή απ’ όσο πιστεύουμε. Το να έχει κάποιος «μεγάλο μυαλό» δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αφήσει το αποτύπωμά του στην ιστορία. Αν η ιδιοφυΐα ήταν κέικ, όπως σημειώνει ο Puutio, ο Αϊνστάιν μπορεί να είχε μεγαλύτερη κουζίνα, αλλά έπρεπε να βρει τα σωστά υλικά, να μάθει τη διαδικασία και να έχει τη θέληση να «ψήσει» -και μάλιστα να δημιουργήσει κάτι μοναδικό.

Η λανθασμένη αντίληψη ότι οι ιδιοφυΐες «γεννιούνται» και δεν «γίνονται» οδηγεί σε μια επικίνδυνη υποτίμηση της συστηματικής δουλειάς. Αυτό που δεν βλέπουμε, όταν κοιτάμε εμβληματικές μορφές, είναι οι ατελείωτες ώρες δοκιμών, οι αποτυχίες, οι αναθεωρήσεις, η σκόπιμη περιπλάνηση σε άγνωστα πεδία.

Η παγίδα του ορατού ταλέντου

Ο ψυχολόγος Françoys Gagné διαχωρίζει τις ανθρώπινες ικανότητες σε δύο κατηγορίες:

1. Φυσικές ικανότητες –το έμφυτο ταλέντο που βλέπουμε.
2. Συστηματικά ανεπτυγμένες ικανότητες –οι «αόρατες» δεξιότητες που καλλιεργούνται με τον χρόνο.

Το πρόβλημα είναι ότι εστιάζουμε στην πρώτη κατηγορία, επειδή είναι χειροπιαστή, και αγνοούμε τη δεύτερη, επειδή είναι κρυφή. Έτσι αντιγράφουμε το λάθος στοιχείο. Και ακόμη χειρότερα, απομονώνουμε όσους έχουν βρει το μυστικό της συστηματικής ανάπτυξης, προτιμώντας να ακούμε για τα αποτελέσματά τους αντί για τη μέθοδό τους.

Τι έκαναν διαφορετικά ο Αϊνστάιν και ο Ντα Βίντσι

Ο Αϊνστάιν απεχθανόταν την παθητική αποστήθιση και δεν εμπιστευόταν την αυταρχική διδασκαλία. Προτιμούσε να περιβάλλεται από ανθρώπους που ενίσχυαν την ανεξάρτητη σκέψη, όπως στην αυτοσχέδια «Ακαδημία της Ολυμπίας» με τους Maurice Solovine και Conrad Habicht, όπου η φιλοσοφία, η επιστήμη και η λογοτεχνία μπλέκονταν σε ατελείωτες, χαοτικές συζητήσεις.

Ο Ντα Βίντσι, από την άλλη, διαμορφώθηκε μέσα από την αδόμητη πειραματική εργασία στο εργαστήριο του Verrocchio, αλλάζοντας αντικείμενο χωρίς προειδοποίηση και εγκαταλείποντας έργα όταν τον καλούσε κάτι καινούριο. Οι επικριτές του έβλεπαν χάος. Στην πραγματικότητα, αυτός ο «άναρχος» τρόπος ήταν η πηγή των μεγάλων του ανακαλύψεων.

Κοινός παρονομαστής; Αντισυμβατικότητα, περιέργεια, και συνεχής έκθεση σε πειραματισμό. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται σε Feynman, Turing και πολλούς άλλους.

Η σύγχρονη παρεξήγηση

Σήμερα, στην προσπάθειά μας να «αναπαράγουμε» ιδιοφυΐες, κάνουμε το αντίθετο από εκείνο που τις δημιούργησε:

• Δίνουμε τυποποιημένα εγχειρίδια.
• Χαράζουμε γραμμικές διαδρομές καριέρας.
• Θεωρούμε την περιέργεια περισπασμό αντί για καύσιμο.

Και μετά απορούμε γιατί δεν έχουμε νέους Αϊνστάιν ή Ντα Βίντσι.

Μπορείς κι εσύ;

Η ιδιοφυΐα δεν είναι κληρονομικό παράσημο· είναι καλλιέργεια. Μπορεί να μη λύσεις ποτέ την κβαντική δυναμική καλύτερα από τον Αϊνστάιν, αλλά αν υιοθετήσεις την ίδια νοοτροπία -παραγωγικό σκεπτικισμό, περιέργεια χωρίς φραγμούς, πειραματισμό χωρίς άμεσο σκοπό- θα εκπαιδεύσεις το μυαλό σου να κινείται σε περιοχές όπου οι περισσότεροι δεν μπαίνουν ποτέ.

Το να εξερευνήσεις έναν τομέα που δεν γνωρίζεις, να κυνηγήσεις μια ιδέα που δεν έχει άμεση χρησιμότητα, να επενδύσεις χρόνο σε «άσκοπες» αναζητήσεις, είναι συχνά η κρυφή πρώτη ύλη για τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις.

Η σπάνια δεξαμενή

Σύμφωνα με τον Puutio, η ουσία της ιδιοφυΐας δεν είναι να έχεις ένα μυαλό ανώτερο από τους άλλους, αλλά να ανήκεις στη σπανιότερη κατηγορία όλων: στους ανθρώπους που κάνουν τη δουλειά που δημιουργεί ιδιοφυΐες.

Η ευφυΐα από μόνη της είναι ένα άγραφο χαρτί. Το μελάνι της είναι η περιέργεια, η μέθοδος, η αντοχή. Και όσο αυτές τις τρεις αρετές τις βλέπουμε σαν πολυτέλεια αντί για καθημερινή πρακτική, θα συνεχίζουμε να πιστεύουμε στον μύθο του «έμφυτου ταλέντου» -και να χάνουμε την ευκαιρία να γράψουμε τη δική μας ιστορία.