Η ψυχολόγος Έφη Σίκαλη εξηγεί γιατί «η ψυχική πρόληψη είναι εξίσου σημαντική με τη μαστογραφία»

Ο καρκίνος του μαστού δεν αφορά μόνο τη βιολογία του σώματος. Ανοίγει ένα κεφάλαιο για τον ψυχισμό, τη μνήμη και την ταυτότητα της γυναίκας. Όταν η διάγνωση έρχεται σε μια περίοδο που το μέλλον μοιάζει ανοιχτό, η ζωή αποκτά νέα κλίμακα. Ο χρόνος πυκνώνει, οι προτεραιότητες ανατρέπονται, η σχέση με τον εαυτό ζητά επανεκκίνηση. Η ασθένεια γίνεται εμπειρία επίγνωσης, όχι γιατί την εξιδανικεύει κανείς, αλλά γιατί φέρνει στο προσκήνιο εκείνη την καθαρή ματιά που δεν επιτρέπει πλέον αυταπάτες.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου του Μαστού, η Έφη Σίκαλη, ψυχολόγος–ψυχοθεραπεύτρια με εμπειρία και στην υποστήριξη γυναικών με καρκίνο του μαστού, μιλά για τη στιγμή της διάγνωσης, την ψυχολογική επιτάχυνση της ωριμότητας, τη μεταμόρφωση της θηλυκότητας και την ανάγκη να δοθεί φωνή στην ψυχική πρόληψη. Στην αφήγησή της, ο πόνος δεν αντιμετωπίζεται ως τέλος αλλά ως αρχή επαναπροσδιορισμού -της ζωής, των σχέσεων και, κυρίως, του ίδιου του εαυτού.

Κυρία Σίκαλη, όταν η διάγνωση έρχεται σε μια ηλικία όπου μια γυναίκα χτίζει το μέλλον της, ποιο είναι το πρώτο ψυχικό σοκ που βιώνει; Είναι ο φόβος του θανάτου ή ο φόβος ότι η ζωή της δεν θα είναι πια η ίδια;

Συνήθως, το πρώτο σοκ αφορά την απώλεια του ελέγχου και την αίσθηση ότι η ζωή «παγώνει». Ο φόβος του θανάτου μπορεί να εμφανιστεί, αλλά πιο έντονα βιώνεται η ανατροπή της κανονικότητας, η αίσθηση ότι τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. Μια γυναίκα που βρίσκεται στη φάση που σχεδιάζει το μέλλον της, ξαφνικά έρχεται αντιμέτωπη με την ευαλωτότητα του σώματος και την αβεβαιότητα. Αυτή η ανατροπή αγγίζει βαθιά την ταυτότητά της και προκαλεί έντονα συναισθήματα φόβου, απώλειας και αποδιοργάνωσης.

Η ασθένεια, ειδικά όταν συμβαίνει σε νεαρή ηλικία, λειτουργεί σαν βίαιη επιτάχυνση της ωριμότητας. Πώς επηρεάζει αυτή η «επιτάχυνση» την ταυτότητα και τον τρόπο που μια γυναίκα τοποθετείται πλέον απέναντι στη ζωή και στους ανθρώπους της;

Μια τέτοια εμπειρία φέρνει μια πρόωρη συνειδητοποίηση της ευαλωτότητας και της αξίας της ζωής. Πολλές γυναίκες νιώθουν ότι «μεγαλώνουν» απότομα, επαναπροσδιορίζουν τις προτεραιότητές τους, τις σχέσεις τους και το τι έχει πραγματικά νόημα. Η καθημερινότητα παύει να θεωρείται δεδομένη και συχνά εμφανίζεται μια βαθύτερη ανάγκη για αυθεντικότητα, ουσιαστικές σχέσεις και εσωτερική ισορροπία. Αυτή η ωρίμανση είναι επώδυνη, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να οδηγήσει σε έναν πιο συνειδητό τρόπο ζωής.

Ο καρκίνος του μαστού δεν πλήττει μόνο το σώμα αλλά και το αφήγημα της θηλυκότητας. Πώς επαναπροσδιορίζεται η εικόνα της γυναίκας για τον εαυτό της όταν συνδέεται η θεραπεία με απώλεια, ουλές, μεταμόρφωση;

Η εμπειρία της ασθένειας αγγίζει βαθιά την αίσθηση της θηλυκότητας, γιατί το σώμα μεταβάλλεται και μαζί του αλλάζει και ο τρόπος που μια γυναίκα βλέπει τον εαυτό της. Οι ουλές και οι αλλαγές δεν είναι μόνο σωματικές, αλλά και ψυχικές. Πολλές γυναίκες χρειάζονται χρόνο για να αποδεχθούν τη νέα τους εικόνα και να τη συνδέσουν ξανά με την αξία, την ελκυστικότητα και τη δύναμή τους. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η θηλυκότητα αποκτά συχνά ένα νέο, πιο ουσιαστικό νόημα, λιγότερο συνδεδεμένο με την εμφάνιση και περισσότερο με την ανθεκτικότητα και την αυτοαποδοχή.

Πολλές γυναίκες αναφέρουν πως «έχασαν» φίλους ή συντρόφους στην πορεία της ασθένειας. Είναι η ασθένεια που τρομάζει ή το καθρέφτισμα της ανθρώπινης ευαλωτότητας που οι άλλοι δεν αντέχουν να δουν;

Η ασθένεια συχνά φέρνει στην επιφάνεια τον φόβο και την αδυναμία των άλλων να αντέξουν την ανθρώπινη ευαλωτότητα. Δεν είναι πάντα η ίδια η ασθένεια που τρομάζει, αλλά αυτό που καθρεφτίζει, τη φθαρτότητα, την απώλεια, το άγνωστο. Κάποιοι απομακρύνονται γιατί δεν ξέρουν πώς να σταθούν απέναντι σε κάτι τόσο φορτισμένο. Για τη γυναίκα, αυτή η εμπειρία είναι οδυνηρή, αλλά ταυτόχρονα αποκαλυπτική, δείχνει ποιοι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να σταθούν με παρουσία, ειλικρίνεια και δύναμη.

Πώς επηρεάζεται η ψυχοσεξουαλική ταυτότητα μιας γυναίκας μετά τη διάγνωση; Πόσο δύσκολο είναι να επαναδιεκδικήσει τη σεξουαλικότητα και την επιθυμία μέσα σε ένα σώμα που έχει περάσει από πόνο και ιατρικές παρεμβάσεις;

Όταν το σώμα έχει περάσει από δύσκολες εμπειρίες, η σύνδεση με την προσωπική απόλαυση και την οικειότητα συχνά κλονίζεται. Η ψυχοθεραπεία βοηθά τη γυναίκα να εξερευνήσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες της, να ξαναγνωρίσει τον εαυτό της και να επανασυνδεθεί με τις αισθήσεις της. Μέσα από καθοδήγηση, ασφαλές πλαίσιο και σταδιακή προσέγγιση, δημιουργείται ξανά μια αίσθηση ασφάλειας και αυθεντικότητας, που της επιτρέπει να ξαναβρεί τη χαρά και τη δύναμη μέσα στο σώμα της.

Η μητρότητα είναι για πολλές γυναίκες ένα από τα πρώτα ερωτήματα μετά τη διάγνωση. Πώς μπορεί να στηριχθεί ψυχολογικά μια γυναίκα που έρχεται αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο απώλειας γονιμότητας ή καθυστέρησης της μητρότητας;

Όταν προκύπτουν αμφιβολίες γύρω από τη δημιουργία οικογένειας, η γυναίκα συχνά βιώνει φόβο, θλίψη και ανασφάλεια για το μέλλον της. Η ψυχολογική στήριξη προσφέρει έναν ασφαλή χώρο για να εκφραστούν αυτά τα συναισθήματα και να επεξεργαστούν, χωρίς να ορίζουν τη ζωή της. Μέσα από καθοδήγηση και ενημέρωση για τις διαθέσιμες επιλογές, μπορεί να ξαναβρεί την αίσθηση ελέγχου, να νιώσει ότι δεν είναι μόνη και να δει ότι, ακόμα και μέσα στις δυσκολίες, υπάρχουν δρόμοι για να προχωρήσει με ελπίδα, δύναμη και αυτοπεποίθηση.

Ο καρκίνος είναι μια λέξη που κουβαλά τεράστιο κοινωνικό φόβο. Πώς μπορεί η ψυχοθεραπεία να αποδομήσει αυτόν τον φόβο και να βοηθήσει τη γυναίκα να ξαναοικειοποιηθεί τη ζωή της χωρίς το στίγμα της ασθένειας;

Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία βοηθά τη γυναίκα να κατανοήσει τι ακριβώς τροφοδοτεί τον φόβο της και να βάλει σε λόγια όσα την βαραίνουν. Μέσα από τη σχέση με τον θεραπευτή, μπορεί να επεξεργαστεί την εμπειρία της, να αποδεχθεί τα συναισθήματά της και να ξαναχτίσει μια αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης στη ζωή. Σταδιακά, η ταυτότητα της «ασθενούς» υποχωρεί και τη θέση της παίρνει μια νέα εικόνα εαυτού, πιο συνειδητή, δυνατή και ελεύθερη από τα στερεότυπα που συνοδεύουν την ασθένεια.

Σε νεαρή ηλικία, η ασθένεια μπορεί να προκαλέσει υπαρξιακή κρίση. Πώς αντιμετωπίζετε γυναίκες που παλεύουν με ερωτήματα για το «νόημα» και την «αδικία» της ζωής; Μπορεί ο πόνος να γίνει και πηγή σοφίας;

Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με μια τόσο δύσκολη εμπειρία, είναι φυσικό να αναζητά απαντήσεις για το «γιατί». Η ψυχοθεραπεία δεν προσφέρει έτοιμες εξηγήσεις, αλλά έναν ασφαλή χώρο όπου η γυναίκα μπορεί να επεξεργαστεί το αίσθημα αδικίας, τον θυμό και την αγωνία της. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, συχνά προκύπτει μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και μια διαφορετική σχέση με τη ζωή, όχι μέσα από τον πόνο αυτόν καθαυτόν, αλλά μέσα από τον τρόπο που τον μετατρέπει σε δύναμη, συνειδητότητα και συμπόνια.

Στην ψυχολογία, μιλάμε για τη «διπλή επιβίωση»: το σώμα θεραπεύεται αλλά ο νους μένει φοβισμένος. Πώς βοηθάτε μια γυναίκα να εμπιστευθεί ξανά το σώμα της και να πιστέψει ότι είναι καλά, μετά τη θεραπεία;

Ακόμα και όταν το σώμα έχει επανέλθει, η γυναίκα μπορεί να νιώθει αβεβαιότητα και φόβο για το μέλλον. Η ψυχοθεραπεία βοηθά να εξερευνηθούν αυτά τα συναισθήματα και να ξαναχτιστεί η σχέση με το σώμα με ασφάλεια και σεβασμό. Μέσα από σταδιακή επαφή, αναγνώριση των σωματικών σημάτων και συναισθηματική υποστήριξη, η γυναίκα μαθαίνει ξανά να νιώθει εμπιστοσύνη, να αναγνωρίζει την ασφάλεια και τη δύναμη που διαθέτει και να ξαναβρίσκει τη χαρά και την αυτοπεποίθησή της στην καθημερινή ζωή.

Η πρόληψη είναι πάντα το πρώτο μήνυμα του Οκτωβρίου, όμως η ψυχολογική πρόληψη παραμένει σχεδόν αόρατη. Τι σημαίνει ψυχική πρόληψη για εσάς; Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη συνείδηση της αυτοφροντίδας προτού υπάρξει διάγνωση;

Η φροντίδα της ψυχικής υγείας δεν ξεκινά με την ασθένεια, αλλά πολύ νωρίτερα, με τον τρόπο που στεκόμαστε απέναντι στον εαυτό μας κάθε μέρα. Ψυχική πρόληψη σημαίνει να ακούμε τα όριά μας, να αναγνωρίζουμε το στρες, να ζητάμε στήριξη όταν τη χρειαζόμαστε και να μην θεωρούμε τη δύναμη αυτονόητη. Η αυτοφροντίδα δεν είναι πολυτέλεια, είναι τρόπος να στεκόμαστε με σεβασμό απέναντι στον εαυτό μας και να φροντίζουμε τη συνολική μας ισορροπία, στο σώμα, στο συναίσθημα, στις σχέσεις.

Πώς αλλάζει ο τρόπος που μια γυναίκα βλέπει το μέλλον μετά την ασθένεια; Υπάρχει πάντα ο φόβος της υποτροπής ή έρχεται μια στιγμή που ο φόβος παύει να καθορίζει τη ζωή;

Μετά από μια τόσο έντονη εμπειρία, ο τρόπος που μια γυναίκα βλέπει το μέλλον αλλάζει ριζικά. Κάποιες καταφέρνουν να ξαναβρούν γρήγορα τον ρυθμό τους και να ζήσουν με μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη, ενώ άλλες παραμένουν για καιρό φοβισμένες, με την αγωνία μήπως κάτι επανέλθει. Και οι δύο διαδρομές είναι απολύτως ανθρώπινες. Η ψυχολογική στήριξη βοηθά αυτές τις γυναίκες να αναγνωρίσουν τον φόβο τους, χωρίς να τον αφήνουν να τις ορίζει. Με τον χρόνο, η ανησυχία γίνεται πιο ήπια και τη θέση της παίρνει μια πιο ώριμη σχέση με τη ζωή, μια στάση που στηρίζεται στην επίγνωση, την αποδοχή και τη χαρά του παρόντος.

Υπάρχει κάτι κοινό που παρατηρείτε σε όλες τις γυναίκες που πέρασαν αυτή τη διαδρομή; Μια εσωτερική μεταστροφή, μια καινούρια δύναμη, μια διαφορετική αίσθηση του εαυτού;

Ναι, υπάρχει κάτι που επανέρχεται σχεδόν σε κάθε ιστορία. Ακόμα κι αν η διαδρομή είναι δύσκολη και γεμάτη φόβο, πολλές γυναίκες περιγράφουν μια εσωτερική μετατόπιση, μια νέα επίγνωση της δύναμής τους, που δεν ήξεραν πως είχαν. Μαθαίνουν να εκτιμούν πιο ουσιαστικά τη ζωή, να βάζουν όρια, να ζουν με περισσότερη αλήθεια. Δεν πρόκειται για μια «ρομαντικοποίηση» του πόνου, αλλά για τη δυνατότητα του ανθρώπου να μεταμορφώνει την εμπειρία του σε σοφία και αυθεντικότητα. Μέσα από την ευαλωτότητα, συχνά γεννιέται μια πιο βαθιά μορφή δύναμης.

Κυρία Σίκαλη, σε μια εποχή υπερέκθεσης, όπου τα πάντα γίνονται hashtag, πώς μπορεί να διατηρηθεί η ψυχολογική ισορροπία μιας γυναίκας που θέλει να μιλήσει δημόσια για την εμπειρία της χωρίς να εγκλωβιστεί στην ταυτότητα της «Survivor»;

Όταν μια γυναίκα μοιράζεται την εμπειρία της δημόσια, είναι σημαντικό να παραμένει συνδεδεμένη με τον εαυτό της και τις ανάγκες της. Η ψυχολογική ισορροπία διατηρείται μέσα από σαφή όρια: τι θέλει να μοιραστεί, πότε και με ποιον τρόπο. Η ιστορία της δεν χρειάζεται να ορίζει την ταυτότητά της πλήρως, μπορεί να υπάρχει χώρος για όλες τις πτυχές της ζωής της, πέρα από την εμπειρία της ασθένειας. Η υποστήριξη φίλων, οικογένειας ή ενός θεραπευτή βοηθά να παραμείνει σε επαφή με τα συναισθήματα της και να μην νιώθει ότι το δημόσιο αφήγημά της υπερισχύει της πραγματικής της καθημερινότητας.