Μπορεί η λογοτεχνία να σε κάνει πραγματικά πιο ευτυχισμένο άνθρωπο;

Η λογοτεχνική μυθοπλασία, σε αντίθεση με τα βιβλία γνώσεων ή την εμπορική αφήγηση, φαίνεται να προσφέρει σημαντικά οφέλη στην ψυχική μας ευεξία. Η έρευνα δείχνει ότι η ανάγνωση λογοτεχνίας αυξάνει την ενσυναίσθηση, μειώνει το φυσιολογικό στρες και ενισχύει την ικανότητα δημιουργικής επίλυσης προβλημάτων. Τα οφέλη δεν περιορίζονται απλώς στην απόλαυση της ανάγνωσης, αλλά επεκτείνονται στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο.

Κατά την περίοδο της πανδημίας, πολλοί επαγγελματίες υγείας βίωσαν ακραία επίπεδα στρες. Μέσα σε αυτούς τους μήνες φάνηκε ξεκάθαρα ότι οι άνθρωποι χρειάζονταν επειγόντως τρόπους αποφόρτισης και εσωτερικής αποκατάστασης. Το Psychology Today περιγράφει χαρακτηριστικά ότι, για αρκετούς, η καθημερινή πράξη της ανάγνωσης λειτούργησε ως ένα είδος «παύσης» μέσα στο χάος: ένα ασφαλές καταφύγιο όπου μπορούσαν να βυθιστούν σε ιστορίες και να πάρουν μια ανάσα από την πραγματικότητα.

Η τέχνη του να μην νοιάζεσαι υπερβολικά - Δέκα τρόποι να προστατεύεις την ψυχική σου ηρεμία

Life Hack: Δημιούργησε μια «Ρουτίνα Οργής» για να διώξεις το στρες

Η αφαντασία δεν είναι μία και μοναδική κατάσταση: Πώς λειτουργούν οι άνθρωποι χωρίς νοητικές εικόνες

Γιατί συνεχίζουμε να αναζητούμε την έγκριση των γονιών μας, ακόμη και τα Χριστούγεννα

Η επιστήμη πίσω από τη λογοτεχνική ανάγνωση

Οι ερευνητές έχουν δείξει ότι όταν ο αναγνώστης βυθίζεται βαθιά σε έναν φανταστικό κόσμο, ο εγκέφαλος ενεργοποιεί περιοχές που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση και τη νοητική απεικόνιση συναισθημάτων. Έτσι:

• αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τις προθέσεις των άλλων,

• μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα ανθρώπινες εμπειρίες,

• γινόμαστε πιο ευέλικτοι στη σκέψη και λιγότερο απόλυτοι στις κρίσεις μας.

Η λογοτεχνία λειτουργεί σαν μια «προσομοίωση ζωής». Μέσα από τους χαρακτήρες και τις ιστορίες τους, ο αναγνώστης εκπαιδεύεται να αναγνωρίζει συναισθήματα, να κατανοεί συγκρούσεις και να βλέπει πιο σύνθετες εκδοχές της πραγματικότητας. Αυτό το νοητικό γυμναστήριο δεν προσφέρεται το ίδιο έντονα από βιβλία γνώσεων ή από είδη που βασίζονται αποκλειστικά στην πλοκή, όπως τα θρίλερ ή η ρομαντική λογοτεχνία.

Μείωση στρες και βελτίωση διάθεσης

Το Psychology Today αναφέρει ότι η βύθιση σε μια ιστορία μειώνει τον καρδιακό ρυθμό και μπορεί να λειτουργήσει σαν αντιστάθμισμα στο άγχος της καθημερινότητας. Ακόμη και η ήρεμη προσμονή για τη συνέχεια ενός βιβλίου δημιουργεί μια μικρή αλλά σημαντική συναισθηματική ανάταση, η οποία προστατεύει τον οργανισμό από τη χρόνια πίεση.

Η έρευνα της Dr. Barbara Fredrickson στην θετική ψυχολογία δείχνει ότι ακόμη και ήπιες θετικές συναισθηματικές καταστάσεις -όπως η γαλήνη που αισθάνεται κάποιος όταν απορροφάται από μια καλή ιστορία- μπορούν να μειώσουν τις επιδράσεις του στρες στο καρδιαγγειακό σύστημα και να επιταχύνουν την ψυχολογική ανάκαμψη από δύσκολες μέρες.

Λογοτεχνία, «θεωρία του νου» και ενσυναίσθηση

Η λογοτεχνική αφήγηση δίνει χώρο στη γλώσσα, στον ρυθμό και στην εσωτερική ζωή των χαρακτήρων. Σε αντίθεση με την εμπορική λογοτεχνία που συχνά ακολουθεί συγκεκριμένες φόρμες και αναμενόμενες εξελίξεις, η λογοτεχνία μας καλεί να μείνουμε λίγο παραπάνω μέσα στη σκέψη και την εμπειρία ενός άλλου ανθρώπου.

Αυτό ενισχύει την «θεωρία του νου» -την ικανότητα να κατανοούμε ότι οι άλλοι έχουν διαφορετικές επιθυμίες, ιστορίες και κίνητρα από τα δικά μας. Ένα κρίσιμο εργαλείο στις ανθρώπινες σχέσεις και στη συλλογική μας ζωή.

Η πρακτική της βιβλιοθεραπείας

Η ανάγνωση χρησιμοποιείται συχνά ως θεραπευτικό εργαλείο. Η βιβλιοθεραπεία βασίζεται στο ότι οι αναγνώστες μπορούν να εντοπίσουν στοιχεία του εαυτού τους σε φανταστικούς ήρωες που ξεπερνούν αντιξοότητες. Οι ιστορίες φτώχειας, τραύματος, απώλειας ή κοινωνικής σύγκρουσης -από τον David Copperfield του Dickens μέχρι το Demon Copperhead της Barbara Kingsolver- αποτελούν παραδείγματα αφηγήσεων που αποτυπώνουν την ανθεκτικότητα του ανθρώπου.

Η ψυχολόγος Dr. Janina Scarlet, συγγραφέας του Superhero Therapy, δείχνει πώς οι υπερήρωες μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπα ενδυνάμωσης για ανθρώπους που παλεύουν με άγχος, κατάθλιψη ή τραύμα. Σχεδόν κάθε υπερήρωας ξεκινά από ένα τραγικό σημείο· και σχεδόν κάθε ένας κουβαλά μια αδυναμία. Αυτή η συνύπαρξη δύναμης και ευαλωτότητας τους καθιστά τόσο ελκυστικούς όσο και παρηγορητικούς.

Τι μπορεί να κάνει ο αναγνώστης στην πράξη

Η επένδυση χρόνου στη λογοτεχνία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι τρόπος φροντίδας του νου.
Τα οφέλη ενισχύονται ακόμη περισσότερο όταν συζητάμε για τα βιβλία με άλλους, κάτι που εμβαθύνει την εμπειρία και αυξάνει την αίσθηση σύνδεσης.

Οι προτάσεις του Psychology Today περιλαμβάνουν:

• αφιέρωση σταθερού χρόνου στην ανάγνωση,

• επιλογή λογοτεχνίας που ανοίγει προοπτικές και όχι μόνο προσφέρει απόδραση,

• συμμετοχή σε λέσχες ανάγνωσης,

• αναζήτηση βιβλιοπροτάσεων από βιβλιοθηκονόμους ή αξιόπιστα μέσα.

Όπως έγραψε ο Ray Bradbury: «Δεν χρειάζεται να κάψεις βιβλία για να καταστρέψεις έναν πολιτισμό. Αρκεί να κάνεις τους ανθρώπους να σταματήσουν να τα διαβάζουν».

Προτάσεις ανάγνωσης

Το άρθρο προτείνει μερικά πρόσφατα έργα λογοτεχνίας όπως:

• Martyr – Kaveh Akbar

• Night Watch – Jayne Anne Phillips

• The Emperor of Gladness – Ocean Vuong

• Katabasis – R.F. Kuang

Για νεότερους αναγνώστες:

• The Fire, The Water, and Maudie McGinn – Sally L. Pla

• All of Me – Chris Barron

Ο George R. R. Martin το συνοψίζει τέλεια:

«Ο αναγνώστης ζει χίλιες ζωές πριν πεθάνει. Ο άνθρωπος που δεν διαβάζει ζει μόνο μία».

Η λογοτεχνική ανάγνωση, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια απόδραση από την πραγματικότητα αλλά ένας τρόπος να τη δεις πιο καθαρά, να καταλάβεις βαθύτερα τους ανθρώπους και -ίσως το σημαντικότερο- να φροντίσεις τον εαυτό σου.