Τι συμβαίνει στο μυαλό σου όταν βιώνεις το γλυκόπικρο αίσθημα της νοσταλγίας

Σίγουρα, έχεις πιάσει πολλές φορές τον εαυτό σου να αισθάνεται μία παράξενη χαρμολύπη, αναπολώντας καταστάσεις ή ανθρώπους από το παρελθόν. Αλήθεια όμως, αν σου ζητούσε κάποιος να περιγράψεις αυτό το συναίσθημα, δηλαδή τη νοσταλγία που σε πλημμυρίζει τη δεδομένη στιγμή, τι θα έλεγες; Πιθανότατα θα τον παρέπεμπες σε κάποιο τραγούδι της Lana Del Rey, αφού δεν θα έβρισκες τις κατάλληλες λέξεις. Διότι μπορεί η νοσταλγία να είναι ένα συναίσθημα για το οποίο μιλάμε εύκολα και ανοιχτά, ένα συναίσθημα που παρουσιάζεται συχνά μέσα από τραγούδια, ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και από την ίδια τη ζωή όμως, την ίδια στιγμή κανείς δεν μπορεί να το περιγράψει.

Άραγε οι αναμνήσεις μας είναι κάτι που χάσαμε για πάντα ή κάτι που κερδίσαμε; Πότε η νοσταλγία θεωρείται ένα θετικό και πότε ένα αρνητικό συναίσθημα; Πώς μας κάνει να αισθανόμαστε; Άνετα ή κάπως αμήχανα και moody; Και τελικά, τι ακριβώς συμβαίνει στο κεφάλι μας, όταν βιώνουμε αυτήν τη γλυκόπικρη και ανεκτίμητη αίσθηση της νοσταλγίας; Στα παραπάνω ερωτήματα επιχείρησε να δώσει απαντήσεις μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα και η οποία απέδειξε πως ο τρόπος που ο καθένας από εμάς βιώνει τη νοσταλγία, εξαρτάται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες και κυρίως, από το ερέθισμα που πυροδότησε αρχικά αυτό το συναίσθημα.

Ωστόσο, το σημαντικότερο εύρημα που προέκυψε από τη συγκεκριμένη έρευνα, είναι τα στοιχεία «κλειδιά» που συνθέτουν μία νοσταλγική εμπειρία, δηλαδή τα κομμάτια που δημιουργούν μία πολύ προσωπική, γνώριμη συνθήκη στο μυαλό μας και μας επιτρέπουν να «ταξιδέψουμε» με… ασφάλεια πίσω στο παρελθόν.

Μία βαθιά αυτοενδοσκόπηση που στρέφει την προσοχή μας στο παρελθόν

Όπως αναφέρει αναλυτικά και μία έρευνα, το πρώτο στοιχείο που περιλαμβάνει μία νοσταλγική εμπειρία είναι την παρουσία μας, δηλαδή μία παλαιότερη εκδοχή του εαυτού μας, η οποία μας προκαλεί διαφορετικά συναισθήματα κάθε φορά που επιστρέφουμε σε αυτή, ανάλογα με την κατάσταση που βρισκόμαστε τη δεδομένη στιγμή. Η ικανότητα της αυτοενδοσκόπησης, το γεγονός πως συχνά ανακαλούμε παρελθοντικές εμπειρίες, μπορούμε να παρατηρούμε και να εξετάζουμε ποιες υπήρξαμε τότε και πώς συμπεριφερθήκαμε, παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που βιώνουμε τη νοσταλγία. Μάλιστα, την ίδια στιγμή, αυτή η εμπειρία μας επιτρέπει να κρατήσουμε συναισθηματικές αποστάσεις ασφαλείας, δηλαδή να μάθουμε να ξεχωρίζουμε πώς νιώθαμε τότε και για ποιους λόγους δεν νιώθουμε έτσι πλέον.

Αυτοβιογραφική μνήμη ή κάνοντας επιλεκτικά rewind στην ιστορία της ζωής μας

Υπάρχουν φορές που κλείνουμε τα μάτια και στο σκοτάδι ρολάρουν μικρά καρέ από δικές μας στιγμές. Στον κλάδο της ψυχολογίας αυτό ονομάζεται «αυτοβιογραφική μνήμη» -που αποτελεί υποκατηγορία της «επεισοδιακής μνήμης»- και αφορά στην ικανότητα του ανθρώπου να πατάει «rewind» σε μία ταινία στην οποία εκτελεί χρέη σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή, στην ιστορία της ζωής του, ανακαλώντας προσωπικά γεγονότα και πληροφορίες. Φυσικά, η οπτική εκείνου που κάθε φορά ανακαλεί τα καρέ του παρελθόντος, αλλοιώνει αναπόφευκτα την αντικειμενική αλήθεια που ίσχυε τότε -αν υπάρχει όντως κάτι τέτοιο- και της βάζει φίλτρα που εστιάζουν και ενισχύουν τις όμορφες πλευρές μίας κατάστασης, ενώ αμβλύνει και στρογγυλοποιεί τα άσχημα στοιχεία αυτής. Κάπως έτσι, οδηγούμαστε στο τρίτο στοιχείο (επιτέλους), δηλαδή τη συναισθηματική ισορροπία.

Η συναισθηματική πολυπλοκότητα της νοσταλγίας που οδηγεί σε υγιείς συμβιβασμούς

Η συναισθηματική πολυπλοκότητα που επιφέρει μία νοσταλγική εμπειρία, απαιτεί από εμάς να βρούμε μία «χρυσή» τομή, μία ισορροπία ανάμεσα στα ανάμεικτα συναισθήματα που μας προκαλεί μία ανάμνηση. Και παρότι οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να εξιδανικεύουν τη νοσταλγία, συνδέοντάς τη κατά κύριο λόγο με ευχάριστες αναμνήσεις και όμορφα συναισθήματα, ένα αναπόσπαστο κομμάτι μίας νοσταλγικής εμπειρίας αποτελεί και το γλυκόπικρο αίσθημα που μας αφήνει καθώς αυτή «σβήνει». Αυτό συμβαίνει διότι μία νοσταλγική εμπειρία μας ανακουφίζει, μας επιτρέπει να συμβιβαστούμε με το παρελθόν μας, με την απουσία ενός ανθρώπου ή μίας συνθήκης. Και αυτός ο εσωτερικός συμβιβασμός είναι που μας προκαλεί τελικά μία τέρψη, το γλυκόπικρο αίσθημα που μερικές φορές δεν χορταίνουμε να απολαμβάνουμε.

Η ανταμοιβή που αποζητάμε όταν επιστρέφουμε νοητά στο παρελθόν μας

Αλήθεια, έχεις αναρωτηθεί για ποιον λόγο επιμένουμε ή επιδιώκουμε να ανακαλούμε και να νοσταλγούμε καταστάσεις που ανήκουν στον παρελθόν, ειδικότερα όταν αυτή η -πολλές φορές επώδυνη- διαδικασία μας αφήνει με ένα αίσθημα κενού; Έχεις αναρωτηθεί για ποιους λόγους ακούμε συγκεκριμένα κομμάτια -της Lana Del Rey ή και όχι- με σκοπό να επιστρέψουμε κάπου, όταν αυτό το «ταξίδι» στο παρελθόν δεν καταλήγει πουθενά; Κι όμως, η εμμονή μας να γινόμαστε λίγο περισσότερο νοσταλγικοί από όσο -ίσως- θα έπρεπε, οφείλεται στο γεγονός πως μέσα από αυτό το νοητό «ταξίδι» στον χωροχρόνο, μπορούμε να επεξεργαστούμε ξανά και ξανά μία συνθήκη, λαμβάνοντας κάθε φορά μία διαφορετική διδαχή, μία αργοπορημένη ανταμοιβή, η οποία μας βοηθάει να πάμε παρακάτω, να νιώσουμε καλύτερα με τις συνθήκες που επικρατούν τώρα.

Όπως συμβαίνει με όλα τα συναισθήματα, έτσι και στη νοσταλγία δεν μπορούμε να δώσουμε ένα αρνητικό ή ένα θετικό πρόσημο. Ωστόσο, είμαστε αρκετά ώριμες πια, ώστε να μπορούμε να την αξιοποιούμε προς όφελός μας. Είμαστε σε θέση να διακρίνουμε αν ωραιοποιεί ή ρομαντικοποιεί καταστάσεις που μας πλήγωσαν πολύ στο παρελθόν, ενώ μας επιτρέπει να μάθουμε ξανά και ξανά μέσα από αυτές. Είναι αυτό που εύστοχα είχε αναφέρει και η Rihanna στην εισαγωγή από το -κλασικό πια- βίντεο κλιπ του τραγουδιού «We found love»: And when it’s over and it’s gone, you almost wish that you could have all that bad stuff back, so you can have the good.