Σιμόν ντε Μποβουάρ: Aληθινή ομορφιά είναι να νιώθεις όμορφη χωρίς να χρειάζεται κανείς να σου το πει

Δεν κληρονόμησε τίποτα. Ούτε πατρική εύνοια, ούτε κοινωνικό έδαφος έτοιμο να τη δεχτεί. Γεννημένη στις 9 Ιανουαρίου του 1908 στο Παρίσι, σε μια αστική οικογένεια που φλέρταρε με τη χρεοκοπία, η Γαλλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος, διανοούμενη, Σιμόν ντε Μποβουάρ, επαναπροσδιόρισε εξ αρχής τη θέση της στον κόσμο: όχι ως κόρη κάποιου, όχι ως σύντροφος κάποιου, αλλά ως εκείνη που διανοήθηκε από μόνη της τη δυνατότητα να υπάρξει διαφορετικά. Παιδί που γαλουχήθηκε με την πίστη και την αυστηρότητα, απαρνήθηκε νωρίς τις ευκολίες της συμμόρφωσης. Αντί να ακολουθήσει την πεπατημένη της μοίρας, άρχισε να χαράζει μονοπάτι με εργαλείο το μυαλό της.

Στο πρόσωπό της συγκρούστηκαν ο Πλάτων και η παράδοση. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, όταν οι γυναίκες φοιτήτριες ήταν ακόμη στατιστικό ατύχημα. Δεν συμβιβάστηκε με τον ρόλο της διακοσμητικής διανοούμενης αντίθετα, άρχισε να αποδομεί συστηματικά το πλαίσιο που όριζε τον άνθρωπο με βάση την καταγωγή, την κατασκευή, την παράδοση. Ήταν εκείνη που δεν ζητούσε απλώς μια θέση στο τραπέζι των φιλοσόφων, αλλά γκρέμιζε το ίδιο το τραπέζι και το ξανάστηνε από την αρχή, απαιτώντας νέα εργαλεία, νέο λεξιλόγιο, νέα πρότυπα.

Δεν έζησε για να αγαπηθεί, έζησε για να ακουστεί

Και μίλησε πιο καθαρά από οποιονδήποτε άλλον για το γεγονός ότι ο ρόλος του ανθρώπου είναι αφήγημα. Και όπως κάθε αφήγημα, μπορεί να καταρρεύσει αν του τραβήξεις το νήμα. Αυτή η κίνηση, το τράβηγμα του νήματος, ήταν η ουσία του στοχασμού της. Δεν ήθελε να ράψει ένα πιο ωραίο κοστούμι για το κοινωνικό σώμα, αλλά να κάνει κομμάτια το ένδυμα ολόκληρης της Δύσης. Και το έκανε με μέθοδο, συνέπεια και εμβρίθεια που σπάνια συναντάς.

Το έργο της, και κυρίως το Le Deuxième Sexe, αποτελεί χειροβομβίδα κάτω από το τραπέζι της μεταπολεμικής Ευρώπης. Κανείς δεν έφαγε ήρεμα το γεύμα του από τότε. Η σκέψη της διέλυσε τις μυθολογίες της καθιερωμένης κανονικότητας και της συμβατικότητας. Πίσω από κάθε ρομαντική εικόνα του ρόλου, αποκάλυψε ένα εργαλείο ελέγχου. Αποκάλυψε πως η ευγένεια δεν είναι πάντα αθώα και πως πίσω από τον καθωσπρεπισμό μπορεί να κρύβεται μια μακραίωνη περιφρόνηση. Με αυτό το έργο, άλλαξε για πάντα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη δομή της ελευθερίας.

Αναμενόμενα, προκάλεσε φρίκη. Η Καθολική Εκκλησία κατέταξε το βιβλίο της στον κατάλογο των απαγορευμένων. Οι διανοούμενοι την υπονόμευσαν ως ακραία. Οι φιλόσοφοι, ακόμη και εκείνοι της δικής της σχολής, την αντιμετώπισαν με συγκατάβαση. Την ήθελαν είτε μούσα, είτε υπερβολική. Ποτέ ισότιμη. Η Μποβουάρ, όμως, δεν είχε καμία πρόθεση να χωρέσει σε ρόλους κι αυτό ήταν το πιο απειλητικό από όλα. Δεν ζητούσε αποδοχή αλλά χώρο.

Η σχέση της με τον Ζαν-Πολ Σαρτρ ήταν επανάσταση

Αντισυμβατική, αντιθεσμική, διανοητική συνενοχή. Ο Σαρτρ, παρ’ όλη τη λαμπερή του σκέψη, δεν στάθηκε ποτέ πραγματικά στη σκιά της, ούτε εκείνη στη δική του. Συνυπήρξαν ως δύο εγκεφαλικά σύμπαντα που αναγνώρισαν το μέγεθος του άλλου –τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Αντί για κατοικία, διάλεξαν το διάλογο, αντί για σύμβαση, την πρόκληση. Χωρίς αμφιβολία, μιλάμε για μια συνάντηση δύο ρηξικέλευθων πνευμάτων που επέλεξαν την αλήθεια αντί της βολής.

Δεν ενδιαφέρθηκε να γίνει αρεστή

Πίστεψε πως ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να είναι ευχάριστος, αλλά ελεύθερος. Και πως η ελευθερία αυτή δεν χαρίζεται, κατακτάται με πόνο, ρήξη και πλήρη απόρριψη του «πρέπει». Δεν ενδιαφέρθηκε να εμπνεύσει με τη ζωή της, αλλά να ταράξει τα νερά με τις ιδέες της. Και ταρακούνησε κάθε σταγόνα κοινωνικής κανονικότητας. Ήταν μια φιγούρα που επέλεξε να διαταράξει την ησυχία, όχι να την υπηρετήσει.

Δεν φοβήθηκε τη ρήξη. Ο τρόπος ζωής της, μελετημένος, αυτόνομος, πειθαρχημένος, υπήρξε σιωπηρή καταγγελία. Δεν εντάχθηκε ποτέ σε κάποιο κοινωνικό σύστημα που δεν αναγνώριζε την προσωπικότητα ως υπέρτατη αξία. Ζήτησε να ορίζει τον χρόνο της, τις επιλογές της, τη διαδρομή της. Η ριζοσπαστικότητά της δεν είχε ποτέ κραυγές. Ήταν μια συνεχής άρνηση του εφησυχασμού. Έσπασε τους καθρέφτες που απαιτούσαν από τους ανθρώπους να κοιτιούνται σε αυτούς –και πρότεινε άλλους, που έδειχναν μέσα.

Κι αν σήμερα πολλοί περπατούν με περισσότερη άνεση στον δρόμο της αυτενέργειας, το οφείλουν σε εκείνη που έδειξε πρώτη ότι αυτός ο δρόμος δεν είναι ασφαλής. Είναι, όμως, αληθινός. Εκείνη τον διέσχισε πρώτη, ξυπόλυτη και πεινασμένη για δικαιοσύνη.

Ο θάνατός της στις 14 Απριλίου του 1986 δεν έκλεισε κανένα κεφάλαιο. Αντίθετα, άνοιξε δεκάδες. Γιατί η Σιμόν ντε Μποβουάρ δεν γράφτηκε στην Ιστορία ως «η σύντροφος του Σαρτρ», ούτε ως «συγγραφέας ενός βιβλίου». Γράφτηκε ως η γυναίκα που αρνήθηκε να είναι ρόλος –και απαίτησε να είναι πρόσωπο. Η ταυτότητα, για εκείνη, δεν ήταν μια προδιαγραφή. Ήταν φιλοσοφική απαίτηση. Και αυτή η απαίτηση, έμεινε ως παρακαταθήκη.

Κι αυτό, ήταν ίσως το πιο ριζοσπαστικό της αίτημα: να μη σε καθορίζει ο ρόλος σου, αλλά το βλέμμα σου. Το βλέμμα που επιστρέφει στον κόσμο, χωρίς να χαμηλώνει τα μάτια. Και είναι απόλυτα βέβαιο, 39 χρόνια μετά τον θάνατό της, πως δεν κοίταξε ποτέ αλλού. Κοίταξε τον κόσμο κατάματα –και δεν κατέβασε το βλέμμα της ούτε στιγμή.

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου της θυμόμαστε κάποια εμβληματικά λόγια της

«Το να κερδίσεις έναν άντρα είναι τέχνη. Το να τον κρατήσεις είναι επάγγελμα»

«Είναι τα γηρατειά μάλλον παρά ο θάνατος που είναι το αντίθετο της ζωής»

«Μία γυναίκα νιώθει πως γέρασε, από τη στιγμή που οι άλλοι παύουν να την κακολογούν»

«Είμαι υπερβολικά έξυπνη, υπερβολικά απαιτητική και υπερβολικά ευρηματική για να μπορέσει κανείς να με εξουσιάσει ολοκληρωτικά. Κανείς δεν με γνωρίζει ή με αγαπά πλήρως. Έχω μόνο τον εαυτό μου»

«Είμαι τρομερά λαίμαργη· θέλω τα πάντα από τη ζωή. Θέλω να είμαι γυναίκα και να είμαι άντρας, να έχω πολλούς φίλους και να γνωρίζω τη μοναξιά, να δουλεύω σκληρά και να γράφω καλά βιβλία, να ταξιδεύω και να διασκεδάζω, να είμαι εγωίστρια και ανιδιοτελής... Βλέπεις, είναι δύσκολο να αποκτήσει κανείς όλα όσα επιθυμεί. Και όταν δεν τα καταφέρνω, τρελαίνομαι από θυμό»

«Ήταν έτοιμη να αρνηθεί την ύπαρξη του χώρου και του χρόνου, παρά να παραδεχτεί ότι η αγάπη ίσως δεν είναι αιώνια»

«Είμαι ανίκανη να συλλάβω το άπειρο, κι όμως δεν αποδέχομαι τη θνητότητα. Θέλω αυτή η περιπέτεια που είναι η ζωή μου να συνεχιστεί δίχως τέλος»

«Η ζωή ενός ανθρώπου έχει αξία, όσο εκείνος αναγνωρίζει αξία στη ζωή των άλλων»

«Όταν ήμουν παιδί, όταν ήμουν έφηβη, τα βιβλία με έσωσαν από την απόγνωση: αυτό με έπεισε πως ο πολιτισμός είναι η ύψιστη αξία»

«Της κόβουν τα φτερά κι έπειτα τη μέμφονται που δεν ξέρει να πετάξει»

«Αληθινή γενναιοδωρία είναι να δίνεις τα πάντα, και παρ' όλα αυτά να νιώθεις πως δεν σου κόστισε τίποτα»

«Όταν δεν βρίσκει την αγάπη, βρίσκει την ποίηση. Επειδή δεν πράττει, παρατηρεί, αισθάνεται, καταγράφει· ένα χρώμα, ένα χαμόγελο ξυπνούν βαθιές ηχώ μέσα της· το πεπρωμένο της βρίσκεται έξω από εκείνη, σκορπισμένο σε πόλεις ήδη χτισμένες, στα πρόσωπα αντρών ήδη σημαδεμένων απ’ τη ζωή. Έρχεται σε επαφή, γεύεται με πάθος κι όμως με έναν τρόπο πιο αποστασιοποιημένο, πιο ελεύθερο από έναν νέο άντρα. Όντας άσχημα ενταγμένη στο ανθρώπινο σύμπαν και δύσκολα προσαρμοζόμενη, μπορεί, όπως ένα παιδί, να το δει αντικειμενικά· αντί να την ενδιαφέρει απλώς η κυριαρχία της πάνω στα πράγματα, αναζητά το νόημά τους· συλλαμβάνει τις ιδιαιτερότητες, τις αναπάντεχες μεταμορφώσεις τους. Σπάνια νιώθει τόλμη για δημιουργία, και συνήθως δεν διαθέτει τεχνική έκφρασης· μα στις συζητήσεις της, στις επιστολές, στις λογοτεχνικές δοκιμές και τα σκίτσα της, εκφράζει μιαν αυθεντική ευαισθησία. Η νέα κοπέλα ρίχνεται στα πράγματα με ορμή, επειδή ακόμη δεν της έχει αφαιρεθεί η υπερβατικότητά της· και το ότι δεν κατορθώνει τίποτα, το ότι δεν είναι τίποτα, καθιστά τις παρορμήσεις της ακόμη πιο παθιασμένες. Άδεια και χωρίς όρια, αναζητά μέσα από το τίποτά της να φτάσει στο Παν»

«Ο άντρας ορίζεται ως άνθρωπος και η γυναίκα ως θηλυκό -κάθε φορά που φέρεται ως άνθρωπος, λένε πως μιμείται τον άντρα»

«Τι παράξενο πράγμα το ημερολόγιο: αυτά που παραλείπεις είναι πιο σημαντικά απ’ όσα σημειώνεις»

«Την ημέρα που η γυναίκα θα μπορεί να αγαπήσει όχι από αδυναμία αλλά από δύναμη, όχι για να ξεφύγει από τον εαυτό της αλλά για να τον βρει, όχι για να ταπεινωθεί αλλά για να αυτοεπιβεβαιωθεί -τότε η αγάπη θα γίνει για εκείνη, όπως και για τον άντρα, πηγή ζωής και όχι θανάσιμου κινδύνου»

«Το να χάνεις την εμπιστοσύνη στο σώμα σου είναι σαν να χάνεις την εμπιστοσύνη στον ίδιο σου τον εαυτό»

«Η ζωή ενός ανθρώπου έχει αξία, όσο αποδίδει αξία στη ζωή των άλλων, μέσω της αγάπης, της φιλίας και της συμπόνιας»

«Κάθε καταπίεση δημιουργεί μια κατάσταση πολέμου. Κι αυτό δεν αποτελεί εξαίρεση»

«Ξερίζωσα τον εαυτό μου από την ασφαλή άνεση των βεβαιοτήτων μέσα από την αγάπη μου για την αλήθεια -και η αλήθεια με αντάμειψε»

«Το σώμα δεν είναι ένα πράγμα, είναι μια κατάσταση: είναι η αντίληψή μας για τον κόσμο και το σχέδιο του έργου μας»

«Ήμουν φτιαγμένη για έναν τελείως διαφορετικό πλανήτη. Μπερδεύτηκα στον δρόμο»

«Αν ζήσεις αρκετά, θα δεις πως κάθε νίκη μετατρέπεται σε ήττα»

«Ανεξαρτήτως των τεράστιων διαστάσεων του κόσμου γύρω μας, της πυκνότητας της άγνοιάς μας, των κινδύνων από τις επερχόμενες καταστροφές και της ατομικής μας αδυναμίας εντός της τεράστιας συλλογικότητας, το γεγονός παραμένει πως είμαστε απολύτως ελεύθεροι σήμερα, αν επιλέξουμε να θελήσουμε την ύπαρξή μας στην περατότητά της, μια περατότητα που είναι ανοιχτή στο άπειρο. Και στην πραγματικότητα, κάθε άντρας που έχει γνωρίσει αληθινές αγάπες, αληθινές επαναστάσεις, αληθινές επιθυμίες και αληθινή θέληση γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν έχει καμία ανάγκη από καμία εξωτερική εγγύηση για να είναι σίγουρος για τους στόχους του· η βεβαιότητά τους προέρχεται από την προσωπική του ώθηση»

«Αλλάξτε τη ζωή σας σήμερα. Μην ποντάρετε στο μέλλον, δράστε τώρα, χωρίς καθυστέρηση»

«Εύχομαι κάθε ανθρώπινη ζωή να είναι καθαρή, διάφανη ελευθερία»

«Δύο ξεχωριστά όντα, σε διαφορετικές συνθήκες, αντιμέτωπα στην ελευθερία και αναζητώντας τη δικαιολόγηση της ύπαρξής τους ο ένας μέσω του άλλου, θα ζήσουν πάντοτε μια περιπέτεια γεμάτη ρίσκο και υπόσχεση»