Είσαι όσο αισθάνεσαι: Πώς η ηλικία που αισθανόμαστε επηρεάζει τη ζωή μας

Υπάρχουν άνθρωποι που, ενώ πλησιάζουν ή ξεπερνούν τα 80, εργάζονται ακόμη ενεργά, ζουν αυτόνομα, ταξιδεύουν συχνά στο εξωτερικό και δείχνουν τουλάχιστον δέκα χρόνια νεότεροι απ’ όσο γράφει το πιστοποιητικό γέννησής τους. Πολλοί από αυτούς απολαμβάνουν να τους το υπενθυμίζουν.

Σε συζήτηση, όταν ρωτήθηκαν πόσο χρονών νιώθουν, απάντησαν «70» -σχεδόν μια δεκαετία νεότεροι από τη χρονολογική τους ηλικία. Και, όπως αποδεικνύεται, υπάρχει επιστημονική βάση στο γιατί αυτό είναι θετικό.

Το πώς αισθανόμαστε την ηλικία μας σε σχέση με τα χρόνια που έχουμε ζήσει ονομάζεται υποκειμενική ηλικία, και μπορεί να είναι μικρότερη, ίση ή μεγαλύτερη από τη χρονολογική. Οι ψυχολόγοι μελετούν την έννοια αυτή εδώ και δεκαετίες, και η ερευνητική βιβλιογραφία δείχνει πως αποτελεί ισχυρό δείκτη σωματικής και ψυχικής υγείας, γνωστικής λειτουργίας και μακροβιότητας.

Όταν νιώθουμε μεγαλύτεροι απ’ όσο είμαστε, αυξάνονται οι κίνδυνοι

Σε μελέτη με πάνω από 10.000 μεσήλικες και ηλικιωμένους, οι Stephan και συνεργάτες (2021) διαπίστωσαν ότι όσοι ένιωθαν μεγαλύτεροι από τη χρονολογική τους ηλικία είχαν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως καρδιοπάθειες και εγκεφαλικά, μέσα στα επόμενα εννέα χρόνια. Η σχέση αυτή σχετίστηκε εν μέρει με παράγοντες όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η υπέρταση και η κατάθλιψη, που φαίνεται να συμβάλλουν τόσο στην εκδήλωση της νόσου όσο και στο αίσθημα πρόωρης γήρανσης.

Η υποκειμενική ηλικία συνδέεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας: σε δείγμα άνω των 6.000 ατόμων, όσοι ένιωθαν μεγαλύτεροι από την ηλικία τους είχαν σημαντικά υψηλότερη πιθανότητα θανάτου μέσα στα επόμενα οκτώ χρόνια (Rippon & Steptoe, 2015).

Η επίδραση στην ψυχική υγεία

Η υποκειμενική ηλικία αποτελεί και ανεξάρτητο δείκτη ψυχικής κατάστασης. Σε άλλη μελέτη των Rippon και Steptoe (2018), διαπιστώθηκε ότι όσοι ένιωθαν μεγαλύτεροι εμφάνιζαν αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης και λειτουργική φθορά μέσα σε τέσσερα χρόνια. Οι επιδράσεις αυτές δεν εξηγούνταν από το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο ή το ιστορικό ψυχικής υγείας – γεγονός που δείχνει πως το να αισθάνεται κανείς μεγαλύτερος αποτελεί από μόνο του παράγοντα κινδύνου για μελλοντική ψυχολογική επιβάρυνση.

Η σύνδεση με τον εγκέφαλο και τις γνωστικές λειτουργίες

Η υποκειμενική ηλικία σχετίζεται άμεσα και με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Οι Stephan και συνεργάτες (2021) διαπίστωσαν ότι ηλικιωμένοι που ένιωθαν μεγαλύτεροι από την πραγματική τους ηλικία είχαν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ μνήμης και εκτελεστικής λειτουργίας ακόμη και οκτώ χρόνια αργότερα -ένα αποτέλεσμα που παρέμεινε ισχυρό και μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες.

Σε μελέτη απεικόνισης εγκεφάλου των Kwak και συνεργατών (2018), διαπιστώθηκε ότι όσοι ένιωθαν νεότεροι διέθεταν μεγαλύτερο όγκο σε περιοχές του μετωπιαίου και του κροταφικού λοβού /περιοχές που σχετίζονται με τη γλώσσα, τη λήψη αποφάσεων, την κοινωνική αντίληψη και τον συντονισμό της σκέψης και της συμπεριφοράς. Αυτό υποδηλώνει πως η αίσθηση του «πώς μεγαλώνουμε» συνδέεται με τις ίδιες τις νευροβιολογικές διαδικασίες της γήρανσης.

Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι νιώθουν νεότεροι –και αυτό είναι ευεργετικό

Ευτυχώς, η πλειονότητα των ηλικιωμένων δηλώνει πως αισθάνεται νεότερη από τη χρονολογική της ηλικία. Σύμφωνα με τους Wahl και συνεργάτες (2023), αυτή η «ροπή προς τη νεότητα» αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Ωστόσο, για εκείνους που νιώθουν την ηλικία τους ή και μεγαλύτεροι, οι συνέπειες στην υγεία σωματική και ψυχική είναι αισθητά πιο επιβαρυντικές.

Μπορούμε να αλλάξουμε το πώς νιώθουμε την ηλικία μας;

Το αισιόδοξο στοιχείο είναι πως η υποκειμενική ηλικία δεν είναι μόνιμη. Μπορεί να επηρεαστεί θετικά από υγιεινές συνήθειες, όπως η τακτική σωματική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή, η διακοπή του καπνίσματος, η σωστή διαχείριση χρόνιων παθήσεων (όπως η υπέρταση) και η διατήρηση ενεργών κοινωνικών επαφών.

Μπορεί να μην έχουμε τη δυνατότητα να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω -αλλά μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που βιώνουμε το πέρασμά του. Και αυτό από μόνο του μπορεί να επιβραδύνει την ίδια την ψυχοσωματική φθορά. Όπως αποδεικνύει το παράδειγμα όσων ζουν με ζωντάνια και σκοπό ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, μπορούμε να γερνάμε χωρίς να γινόμαστε γέροι.

Συμπερασματικά

Η ηλικία δεν είναι μόνο τα χρόνια που μετρούνται στο ημερολόγιο. Είναι και το πώς κατοικούμε μέσα τους. Όταν νιώθουμε χρήσιμοι, δραστήριοι, περίεργοι, συνδεδεμένοι με τους άλλους και τον εαυτό μας, τότε η ηλικία παύει να είναι όριο -γίνεται εμπειρία. Ίσως τελικά να μην έχει σημασία πόσο χρονών είμαστε, αλλά πόσο ανοιχτοί παραμένουμε στη ζωή. Κι αυτό, είναι επιλογή.