Η αλχημεία των αντιθέτων: Γιατί η σύγκρουση -και όχι η συναίνεση- πυροδοτεί τη δημιουργικότητα

Από παιδιά μας διδάσκουν «να είμαστε καλά παιδιά», να διατηρούμε την ειρήνη, να αποφεύγουμε τις εντάσεις. Κι όμως, τι θα γινόταν αν αυτή η αδιάκοπη επιδίωξη της αρμονίας στην πραγματικότητα μας κρατούσε πίσω; Ο πραγματικός κίνδυνος για τις σχέσεις, τους χώρους εργασίας και τις κοινωνίες μας δεν είναι η σύγκρουση αλλά η αδιαφορία. Η σύγκρουση, όταν κατευθύνεται δημιουργικά, είναι η σπίθα που ανάβει την ανάπτυξη. Είναι η τριβή που γυαλίζει τις ακατέργαστες ιδέες σε καινοτομίες. Η θερμότητα που μετατρέπει το ακατέργαστο μετάλλευμα σε κάτι ανθεκτικό και πολύτιμο.

Για πάνω από έναν αιώνα, ψυχολόγοι και φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι η ένταση και η διαφωνία δεν είναι ανωμαλίες αλλά θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης εξέλιξης. Ο Αμερικανός πραγματιστής John Dewey θεωρούσε τη δημοκρατία ένα ζωντανό πείραμα που τροφοδοτείται από τον διάλογο και όχι από τη συναίνεση. Πιο πρόσφατες έρευνες στην οργανωτική ψυχολογία επιβεβαιώνουν ότι η «σύγκρουση έργου» –οι στοχευμένες διαφωνίες για ιδέες, στρατηγικές και στόχους– μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα επίπεδα δημιουργικότητας και καινοτομίας, αρκεί να μη γίνεται προσωπική (De Dreu & Weingart, 2003). Με άλλα λόγια, δεν μας βλάπτει η διαμάχη, μας βλάπτει ο λάθος τρόπος διαμάχης.

Ο μύθος της αρμονίας είναι γοητευτικός. Φανταζόμαστε ότι οι σταθεροί γάμοι, οι επιτυχημένες επιχειρήσεις ή οι υγιείς κοινωνίες είναι εκείνοι όπου όλοι συμφωνούν. Κι όμως, η πραγματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο: ζευγάρια που δεν τσακώνονται δεν κρατούν απαραίτητα περισσότερο. Eπιχειρήσεις που φιμώνουν τη διαφωνία καταρρέουν, κοινότητες που αποφεύγουν τις δύσκολες συζητήσεις μαραίνονται. Έρευνες δείχνουν ότι οι ομάδες που συμμετέχουν σε δημιουργικές συγκρούσεις λύνουν καλύτερα τα προβλήματα και είναι πιο ανθεκτικές στις αλλαγές (Jehn, 1995). Η σύγκρουση, μακριά από ένδειξη δυσλειτουργίας, είναι συχνά δείκτης ζωντάνιας.

Άρα, το ερώτημα δεν είναι πώς να την αποφύγουμε, αλλά πώς να τη μεταμορφώσουμε. Πώς ανάβεις τη φωτιά χωρίς να κάψεις το ίδιο σου το σπίτι;

5 τρόποι με τους οποίους γινόμαστε καθημερινά λιγότερο έξυπνοι

Τι μας κλέβει το shopping: Τι χάνουμε όταν παίρνουμε

Η μοναξιά στην ψηφιακή εποχή και η στροφή στην τεχνητή νοημοσύνη για παρηγοριά

Γρήγοροι φίλοι: Πώς να δημιουργήσεις γνήσια οικειότητα σε σύντομο χρονικό διάστημα

Η τέχνη της δημιουργικής σύγκρουσης

Αν η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη –και μάλιστα επιθυμητή– η πρόκληση είναι πώς θα τη διαχειριστούμε σωστά. Δεν οξύνουν όλες οι αντιπαραθέσεις το πνεύμα. Κάποιες απλώς μας καταρρακώνουν. Το κλειδί είναι να ξεχωρίσουμε τη σύγκρουση που παράγει φως από εκείνη που βγάζει μόνο καπνό.

1. Αναζήτησε τις διαφορετικές οπτικές –και μείνε στο τραπέζι

Οι περισσότεροι αποφεύγουμε τη διαφωνία. Περικυκλωνόμαστε από ανθρώπους που συμφωνούν μαζί μας, ακολουθούμε λογαριασμούς που επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας, αποφεύγουμε συζητήσεις που μας ταράζουν. Όμως η πρόοδος απαιτεί δυσφορία. Έρχεται όταν παραμένουμε παρόντες, ακόμη κι όταν οι απόψεις συγκρούονται. Στην εργασία, στο οικογενειακό τραπέζι, στην αίθουσα διδασκαλίας: η διαφωνία είναι συχνά δώρο. Το ζητούμενο δεν είναι πόσο γρήγορα θα τη λύσουμε, αλλά πόσο βαθιά θα την εξερευνήσουμε.

2. Διαφώνησε με τις ιδέες, όχι με τους ανθρώπους

Συχνά μπερδεύουμε την κριτική μιας ιδέας με προσωπική επίθεση. Έτσι η συζήτηση εκφυλίζεται σε άμυνα και εχθρότητα. Η δημιουργική σύγκρουση απαιτεί διαχωρισμό του «εγώ» από το επιχείρημα. Χρειάζεται κανόνες: όχι προσβολές, όχι σαρκασμός, όχι σιωπηλή αποχώρηση. Η προσοχή πρέπει να μένει στη δύναμη της ίδιας της ιδέας, όχι στο ποιος έχει δίκιο.

3. Βρες το κοινό όραμα πίσω από τις διαφορές

Το παράδοξο της σύγκρουσης είναι ότι οι αντίπαλοι συχνά μοιράζονται τους ίδιους στόχους, αλλά διαφωνούν στα μέσα. Οι σύντροφοι διαφωνούν για την ανατροφή των παιδιών, αλλά και οι δύο θέλουν το καλύτερο γι’ αυτά. Τα τμήματα μιας εταιρείας ανταγωνίζονται για πόρους, αλλά όλοι θέλουν την επιτυχία της. Η δημιουργική σύγκρουση απαιτεί να σκάψουμε βαθύτερα, να βρούμε τα κοινά θεμέλια και να πλαισιώσουμε τη διαμάχη ως δρόμο προς τη βελτίωση, όχι ως μάχη για επικράτηση.

4. Συγχώνευσε τα αντίθετα σε υβρίδια

Οι μεγαλύτερες καινοτομίες της ιστορίας σπάνια προήλθαν από την επικράτηση της μιας πλευράς. Γεννήθηκαν από τη σύγκρουση των αντιθέτων: η τζαζ συνδύασε αφρικανικούς ρυθμούς με ευρωπαϊκές αρμονίες· τα smartphones ένωσαν την τηλεφωνία με την πληροφορική, η ανθρώπινη ψυχή αναπτύσσεται ενσωματώνοντας αντιφάσεις: τη λογική και το συναίσθημα, την ανάγκη για σταθερότητα και την επιθυμία για αλλαγή. Η δημιουργική σύγκρουση προσφέρει την πρώτη ύλη για αυτά τα υβρίδια· γεννά κάτι νέο που καμία πλευρά μόνη της δεν θα μπορούσε να επινοήσει.

Ένα νέο ήθος για τη σύγκρουση

Ο θάνατος μιας σχέσης, μιας επιχείρησης ή μιας κοινότητας σπάνια έρχεται με πάταγο. Συνήθως έρχεται σιωπηλά, με τη μορφή της στασιμότητας, της συμμόρφωσης, της αδιαφορίας. Κανείς δεν διαφωνεί γιατί κανείς δεν νοιάζεται αρκετά για να το κάνει. Η δημιουργική σύγκρουση δεν είναι σημάδι διάλυσης αλλά απόδειξη ζωής.

Απαιτεί θάρρος: να αντέξεις τη δυσφορία, να αντισταθείς στη φυγή προς ασφαλείς «φυλές», να δεχθείς ότι μπορεί να αλλάξεις μέσα από τη διαδικασία. Απαιτεί και φαντασία: να δεις πώς η σύγκρουση των αντιθέτων μπορεί να γεννήσει κάτι καλύτερο από κάθε πλευρά ξεχωριστά.

Δεν μιλάμε για ατέρμονη διαμάχη ούτε για τη δοξολογία του θυμού. Ούτε για συμβιβασμό όπου όλοι χάνουν κάτι. Μιλάμε για σύνθεση: για γέννηση νέων δυνατοτήτων από αντίθετες δυνάμεις. Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι ομάδες συγκρούονται δημιουργικά, με σεβασμό, παράγουν πιο καινοτόμες λύσεις και αποδίδουν καλύτερα από όσες αποφεύγουν τις διαφωνίες (De Dreu & West, 2001).

Σε μια κουλτούρα που λατρεύει την άνεση και τη συναίνεση, αυτή η θέση ακούγεται σχεδόν αιρετική: ότι οι καβγάδες, οι διαφωνίες και οι αντιπαλότητες δεν είναι προβλήματα προς εξάλειψη αλλά δυνάμεις προς αξιοποίηση. Κι όμως, αυτό ακριβώς μας κάνει προσαρμοστικούς. Από ζευγάρια που μαθαίνουν να τσακώνονται καλύτερα, μέχρι ομάδες που καλωσορίζουν τους αντιρρησίες και κοινωνίες που αντέχουν στον πλουραλισμό -τα πιο υγιή συστήματα είναι εκείνα που ξέρουν να συγκρούονται σωστά.

Η σύγκρουση δεν είναι ο εχθρός. Ο εχθρός είναι η αδυναμία μας να την αξιοποιήσουμε. Οι σπίθες θα πετάγονται πάντα. Το ερώτημα είναι αν θα μας κάψουν ή αν θα μας σφυρηλατήσουν σε κάτι νέο.