Η ψυχολογία των μαλλιών: το αόρατο κεφάλαιο της αυτοεκτίμησης
Πώς τα μαλλιά επηρεάζουν την ταυτότητα, τη σιγουριά και την ψυχική ισορροπία και γιατί μπορούν να αποτελέσουν πηγή προκατάληψης, αποκλεισμού ή φόβου.
Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας αφιερωμένος στην Ψυχική Υγεία, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Ωστόσο, όπως παρατηρεί το Psychology Today, μια πτυχή της ψυχικής ευεξίας εξακολουθεί να αγνοείται σχεδόν πλήρως και βρίσκεται κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια μας: στα μαλλιά μας. Για τις γυναίκες, και ιδιαίτερα για τις μαύρες γυναίκες και τα κορίτσια, τα μαλλιά δεν είναι απλώς αισθητική υπόθεση. Είναι κομμάτι της ψυχικής υγείας και της αυτοεκτίμησης.
Η κυρίαρχη αφήγηση γύρω από την ψυχική υγεία συνεχίζει να παραβλέπει κάτι που οι μαύρες ψυχολόγοι, θεραπεύτριες και γυναίκες γνωρίζουν χρόνια τώρα: το πώς αντιλαμβανόμαστε, νιώθουμε και φροντίζουμε τα μαλλιά μας είναι ουσιαστικό κομμάτι της ψυχολογικής μας κατάστασης. Για τις Μαύρες γυναίκες, τα μαλλιά συχνά μετατρέπονται σε πεδίο κρίσης, αποκλεισμού ή φόβου, με επιπτώσεις που ξεπερνούν κατά πολύ την εξωτερική εμφάνιση. Αγγίζουν την αυτοεικόνα, την ασφάλεια και την ταυτότητα.
Έρευνες δείχνουν ότι η προκατάληψη γύρω από τα μαλλιά ξεκινά από νωρίς και έχει βαθιές ρίζες.
Σύμφωνα με τη μελέτη CROWN, οι μαύρες γυναίκες έχουν 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να θεωρηθούν «μη επαγγελματίες» λόγω των μαλλιών τους, ενώ πάνω από το 50% των μαύρων κοριτσιών έχει ήδη βιώσει διάκριση εξαιτίας του μαλλιού τους πριν καν πάει σχολείο. Μια έρευνα του Πανεπιστημίου Duke επιβεβαίωσε ότι τα ίδια ακριβώς βιογραφικά κρίθηκαν διαφορετικά ανάλογα με το χτένισμα, με τα φυσικά μαλλιά να θεωρούνται «λιγότερο επαγγελματικά». Αυτά τα στερεότυπα δεν προκαλούν απλώς ανισότητα στον εργασιακό χώρο. Προκαλούν χρόνιο στρες. Όταν πρέπει να σκεφτείς αν το φυσικό σου μαλλί θα σου στερήσει τη δουλειά ή τον σεβασμό, το σώμα ζει σε μόνιμη κατάσταση συναγερμού. Και αυτή η ένταση, όπως εξηγεί το Psychology Today, διαβρώνει την αυτοεκτίμηση και την αίσθηση του ανήκειν, τις βασικές δηλαδή δομές της ψυχικής υγείας.
Παρά την αυξανόμενη επιστημονική τεκμηρίωση, η ψυχολογία έχει σχεδόν αγνοήσει τη hair-esteem, την αυτοεκτίμηση που συνδέεται με τα μαλλιά. Υπάρχουν πλήθος ερευνητικών εργαλείων για την εικόνα σώματος ή την ικανοποίηση από το βάρος, αλλά σχεδόν κανένα που να ρωτά: «Πώς νιώθεις για τα μαλλιά σου;» Η κλίμακα Hair-Esteem, όπως επισημαίνει το Psychology Today, υπάρχει αλλά χρησιμοποιείται ελάχιστα. Αυτή η σιωπή στέλνει το μήνυμα πως ορισμένες εμπειρίες παραμένουν αόρατες, ακόμα και μέσα στην ίδια την επιστήμη της ψυχικής υγείας. Οι θεραπευτές μπορεί να εκπαιδεύονται στην κατανόηση της πολιτισμικής ταυτότητας, αλλά σπάνια αγγίζουν το πώς τα πρότυπα ομορφιάς και οι κοινωνικές προσδοκίες επηρεάζουν την ψυχική ευημερία. Όταν μια γυναίκα λέει πως ισιώνει τα μαλλιά της για να νιώθει αποδεκτή, αυτό δεν είναι ματαιοδοξία. Είναι ψυχολογική άμυνα απέναντι στην απόρριψη.
Η καθηγήτρια Afiya Mbilishaka από το Wellesley College επιχειρεί να αλλάξει αυτή την οπτική, ενσωματώνοντας την ψυχική υγεία στα κομμωτήρια. Εκπαιδεύει κομμωτές ώστε να αναγνωρίζουν σημάδια συναισθηματικής δυσφορίας και να συνδέουν τους πελάτες με υποστηρικτικούς φορείς. Με αυτόν τον τρόπο, τα κομμωτήρια μετατρέπονται σε χώρους θεραπευτικής κοινότητας. Όπως επισημαίνει το Psychology Today, αυτή η πρακτική τυποποιεί κάτι που οι μαύρες κοινότητες γνώριζαν ανέκαθεν: πως τα μαλλιά είναι τελετουργία ίασης. Το χτένισμα, το άγγιγμα, το γέλιο, οι συζητήσεις λειτουργούν ως μηχανισμοί φροντίδας και ανθεκτικότητας.
Κι όμως, κάποιοι συνεχίζουν να απορρίπτουν το θέμα με τη φράση «είναι απλώς μαλλιά». Αυτή η φράση είναι ακριβώς το πρόβλημα. Για όσους τα μαλλιά τους δεν υπήρξαν ποτέ πεδίο πολιτικής, κοινωνικής ή φυλετικής κρίσης, είναι εύκολο να θεωρούν το θέμα ασήμαντο. Για τις Μαύρες γυναίκες όμως, τα μαλλιά καθορίζουν την ασφάλεια, την επαγγελματική αξιοπιστία, ακόμα και την αξιοπρέπεια. Δεν πρόκειται για ματαιοδοξία, αλλά για ευαλωτότητα και ανθρώπινο δικαίωμα.
Η ψυχική υγεία δεν αφορά μόνο τη διάγνωση ή τη θεραπεία, αλλά και το βίωμα της αποδοχής.
Αν θέλουμε να μιλάμε για πραγματικά συμπεριληπτικά συστήματα ψυχικής φροντίδας, πρέπει να διευρύνουμε το τι θεωρούμε ψυχική υγεία και ποιος έχει το προνόμιο να τη διαμορφώνει. Όπως καταλήγει το Psychology Today, για τις μαύρες γυναίκες και τα κορίτσια η αυτοεκτίμηση των μαλλιών δεν είναι περιφερειακό ζήτημα. Είναι βαθιά ψυχολογικό. Και αν η ψυχική υγεία σημαίνει αποδοχή, τότε πρέπει να ξεκινά από τις ρίζες.
Bloggers
