Τι είναι η αποσύνδεση (dissociation); Ο μηχανισμός άμυνας που συχνά περνά απαρατήρητος

Στο site The Conversation διαβάσαμε ένα άρθρο που ρίχνει φως σε έναν ψυχολογικό μηχανισμό που υπάρχει πολύ πιο συχνά απ’ όσο νομίζουμε, ειδικά στην εφηβεία, αλλά παραμένει σε μεγάλο βαθμό αόρατος.

Φωνάζεις το όνομα του εφήβου σου, αλλά δεν απαντά. Κοιτάζει στο κενό, σαν να μη σε βλέπει. Φωνάζεις ξανά, πιο δυνατά αυτή τη φορά. Τίποτα. Αγένεια;

Ή μήπως έχει «χαθεί» για λίγο;

Για κάποιους εφήβους, αυτή η εικόνα μπορεί να είναι ένδειξη αποσύνδεσης, μιας προσωρινής αποκοπής από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, το σώμα ή το περιβάλλον. Πρόκειται για τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος προσπαθεί να προστατευτεί όταν το άγχος ή το συναίσθημα γίνονται υπερβολικά έντονα.

Η αποσύνδεση συνδέεται συχνά με το τραύμα, δηλαδή με εμπειρίες που βιώνονται ως βαθιά οδυνηρές ή απειλητικές για τη ζωή.

Επειδή όμως είναι ήσυχη και αόρατη, συχνά περνά απαρατήρητη. Ένας έφηβος που αποσύρεται ή δείχνει «χαμένος» τραβά λιγότερη προσοχή από έναν που εκδηλώνει άγχος ή έντονη συμπεριφορά. Η παρερμηνεία αυτής της αντίδρασης μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση και ένταση στις σχέσεις.

Ο μύθος που αφορά το κυνήγι της ευτυχίας και το emotional burnout που κουβαλά

Πώς μπορεί η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης να οδηγήσει σε ψυχωσικές παραληρητικές ιδέες

Η ψυχολογία λέει ότι όσοι κάνουν ντους βράδυ αντί για πρωί σκέφτονται διαφορετικά με 11 τρόπους

Τι είναι η αποσύνδεση

Η αποσύνδεση λειτουργεί σαν διακόπτης ασφαλείας του εγκεφάλου. Όταν τα συναισθήματα ή οι μνήμες είναι υπερβολικά έντονες, ο εγκέφαλος δημιουργεί απόσταση, σαν να «βγαίνει» νοητικά από το δωμάτιο.

Οι ήπιες μορφές αποσύνδεσης είναι συχνές. Όλοι έχουμε χαθεί κάποια στιγμή σε μια βαρετή σύσκεψη ή σε μια σκέψη. Για εφήβους όμως που έχουν βιώσει τραύμα, η εμπειρία μπορεί να είναι πολύ πιο έντονη και να διαταράσσει την καθημερινότητα.

Πολλοί υποτιμούν το πόσο συχνό είναι το τραύμα στους νέους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σχεδόν τρεις στους τέσσερις εφήβους έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα τραυματικό γεγονός, όπως βία, σοβαρό ατύχημα ή τον θάνατο αγαπημένου προσώπου. Στις δυτικές χώρες, το ποσοστό πλησιάζει τον έναν στους δύο.

Ταυτόχρονα, έντονα ή σοκαριστικά ερεθίσματα φτάνουν καθημερινά στις οθόνες των εφήβων. Βίαια βίντεο, διαδικτυακός εκφοβισμός και ρητορική μίσους μπορούν να πυροδοτήσουν συναισθήματα που ξεπερνούν τις αντοχές τους.

Όταν τα συναισθήματα γίνονται αβάσταχτα, η αποσύνδεση προσφέρει άμεση ανακούφιση. Αν όμως χρησιμοποιείται συστηματικά ως μηχανισμός αντιμετώπισης, μπορεί να επηρεάσει τη μάθηση, τις σχέσεις και την καθημερινή λειτουργικότητα.

Έρευνες δείχνουν ότι η κλινική μορφή αποσύνδεσης επηρεάζει το 7 έως 11% των μαθητών λυκείου, ποσοστό αντίστοιχο με αυτό των αγχωδών διαταραχών. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει ελλιπώς κατανοητή, ακόμη και από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Τι θέλησαν να διερευνήσουν οι ερευνητές

Για να κατανοήσουν καλύτερα την αποσύνδεση, οι ερευνητές μίλησαν με εφήβους που τη βιώνουν, καθώς και με τους γονείς και τους κλινικούς τους. Στόχος ήταν να αποτυπωθεί πώς ακριβώς βιώνεται, τι την πυροδοτεί και τι πραγματικά βοηθά.

Στη μελέτη συμμετείχαν επτά έφηβοι που είχαν βιώσει σοβαρό τραύμα και λάμβαναν φροντίδα σε υπηρεσία ψυχικής υγείας στη Δυτική Αυστραλία. Επειδή η αποσύνδεση μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη και την επίγνωση, οι ερευνητές μίλησαν επίσης με τους γονείς και τους βασικούς θεραπευτές τους.

Παρότι το δείγμα ήταν μικρό, οι μαρτυρίες προσέφεραν βαθιά κατανόηση της εμπειρίας της αποσύνδεσης στην εφηβεία.

Τι περιέγραψαν οι έφηβοι

Οι έφηβοι περιέγραψαν την αποσύνδεση ως αίσθηση αποκοπής από το σώμα ή σαν η πραγματικότητα να γίνεται θολή.

Η Lisa, 17 ετών, ανέφερε ότι μπορούσε να κοιτάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη και να μη νιώθει ότι αυτό που βλέπει είναι η ίδια, παρότι ήξερε λογικά ότι είναι.

Η Verity, 14 ετών, εξήγησε πως χάνεται τόσο πολύ, που δεν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω της, ακόμη κι αν κάποιος της μιλά ή κουνά το χέρι μπροστά στο πρόσωπό της.

Οι γονείς περιέγραψαν στιγμές όπου τα παιδιά τους γίνονταν εντελώς μη αντιδραστικά, αδυνατώντας να μιλήσουν ή να κινηθούν, ή εμφάνιζαν έντονες συναισθηματικές εκρήξεις τις οποίες αργότερα δεν θυμούνταν.

Η αποσύνδεση εμφανιζόταν συχνότερα όταν οι έφηβοι ένιωθαν έντονα συναισθήματα, πυροδοτημένα από αναμνήσεις τραύματος, συγκρούσεις ή απόρριψη από συνομηλίκους.

Τι βοηθά πραγματικά

Πολλοί έφηβοι ανέφεραν ότι το πιο βοηθητικό στοιχείο ήταν να γνωρίζουν πως υπάρχει κοντά τους ένα άτομο εμπιστοσύνης. Συνήθως δεν ήθελαν συμβουλές ή ερωτήσεις, αλλά απλώς τη διαβεβαίωση ότι κάποιος θα μείνει μαζί τους μέχρι να περάσει.

Η Lisa είπε ότι η παρουσία κάποιου τη βοηθά να αντέξει τη στιγμή, χωρίς να χρειάζεται να μιλήσει.

Άλλοι έφηβοι ανέφεραν ότι τους βοηθούσαν πιο ενεργητικές παρεμβάσεις, όπως καθοδηγούμενες τεχνικές ηρεμίας. Κάποιοι προτιμούσαν να αποσυρθούν σε ήσυχους χώρους για να επανέλθουν στο παρόν.

Όταν όμως δεν ένιωθαν ικανοί να ζητήσουν βοήθεια, κάποιοι κατέφευγαν σε λιγότερο βοηθητικές στρατηγικές, όπως το να «χάνονται» για ώρες σε φανταστικούς κόσμους.

Η έρευνα δείχνει ότι η σταθερή αίσθηση διαθεσιμότητας από τους ενήλικες μειώνει την ανάγκη για τέτοιες διεξόδους.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Ο εκφοβισμός, η απόρριψη ή η αποτυχία μπορεί να βιωθούν ως καταστροφικά από έναν αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Παράλληλα, οι έφηβοι μπορεί να βιώνουν τραύματα που οι ενήλικες αγνοούν.

Αν ένας έφηβος φαίνεται απόμακρος ή δεν ανταποκρίνεται, είναι σημαντικό να υπάρχει περιέργεια αντί για εκνευρισμό. Το ερώτημα δεν είναι «γιατί δεν προσέχει», αλλά «τι μπορεί να συμβαίνει από κάτω».

Όταν συμβαίνει αποσύνδεση, η φυσική παρουσία και η ηρεμία βοηθούν. Μπορείς να προσφέρεις απλές δραστηριότητες όπως μια μικρή βόλτα, αργές αναπνοές ή κάτι αισθητηριακό, όπως ένα ζεστό ρόφημα.

Αν η αποσύνδεση είναι συχνή ή έντονη, η αναζήτηση υποστήριξης από επαγγελματία ψυχικής υγείας ή γιατρό είναι σημαντική.

Γιατί έχει σημασία

Η αποσύνδεση δεν είναι κακή συμπεριφορά. Είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης του τραύματος και του στρες και συχνά σημάδι ότι ο έφηβος έχει υπερφορτωθεί συναισθηματικά. Όταν οι ενήλικες το αναγνωρίζουν, μπορούν να απαντήσουν με ενσυναίσθηση αντί για θυμό.

Οι συγγραφείς τονίζουν την ανάγκη για τραυματοκεντρικές προσεγγίσεις σε σπίτια και σχολεία, με έμφαση στην ασφάλεια, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία. Η παροχή επιλογών, όπως μικρά διαλείμματα ή έλεγχος του χώρου, βοηθά τους νέους να νιώθουν ότι έχουν λόγο στο περιβάλλον τους.