Πώς λέγεται η παραμονή του Halloween; Από τη “Mischief Night” μέχρι τις ελληνικές κολοκύθες

Όμως υπάρχει και η άλλη, η «άγρια» πλευρά της γιορτής: η νύχτα πριν από το Halloween, η 30ή Οκτωβρίου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει πολλές ονομασίες -mischief night, cabbage night, goosey night, devil’s eve, gate night, moving night, mat night, ακόμα και corn night. Για κάποιους, είναι η νύχτα των φαρσών. Για άλλους, η ευκαιρία να ξορκίσουν τη μονοτονία με λίγο χάος. Και για κάποιες κοινότητες, απλώς η παραμονή της μεγάλης γιορτής, μια βραδιά χωρίς όνομα, που αφήνει όλο το παιχνίδι στην επομένη.

Η γλώσσα των εθίμων

Η γλώσσα, όπως και οι παραδόσεις, έχει μνήμη. Οι διαφορετικές ονομασίες του Halloween στις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν πως, ακόμη και στον υπερσυνδεδεμένο αιώνα μας, τα τοπικά ιδιώματα επιμένουν.

Στις βορειοανατολικές Πολιτείες λέγεται cabbage night (νύχτα των λάχανων), στις μεσοδυτικές gate night (νύχτα των πυλών), γύρω από τις Μεγάλες Λίμνες devil’s night, ενώ στο Νιου Τζέρσεϊ θα την ακούσεις συχνά ως mischief night -κυριολεκτικά, «νύχτα των σκανταλιών».

Και δεν μιλάμε μόνο για διαφορετικές λέξεις, αλλά για ολόκληρη πολιτισμική γεωγραφία. Στο Μπάλτιμορ τη λένε moving night, γιατί οι κάτοικοι συνήθιζαν να μεταφέρουν έπιπλα από σπίτι σε σπίτι. Στον Καναδά υπήρχε η mat night, όπου άλλαζαν μεταξύ τους τα πατάκια των εισόδων. Και σε κάποιες περιοχές των Απαλαχίων, τα παιδιά έκαναν φάρσες πετώντας καλαμπόκια, εξού και το corn night.

Η «goosey night» έχει πιο αινιγματική καταγωγή. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τη λέξη goose (χήνα), επειδή οι νέοι εκείνο το βράδυ συμπεριφέρονταν «σαν χήνες» -ζωηρά, ατίθασα, παιχνιδιάρικα. Άλλοι τη συνδέουν με το guising, δηλαδή το παλιό έθιμο της μεταμφίεσης και της περιφοράς από σπίτι σε σπίτι με τραγούδια και αστεία -πρόγονο του σημερινού trick or treat.

Από τα μεσαιωνικά έθιμα στις φωτιές του σήμερα

Η mischief night δεν είναι απλώς μια παιδική φάρσα που ξέφυγε από τον έλεγχο. Ριζώνει σε παλαιότερα ευρωπαϊκά έθιμα όπως η παραμονή της Πρωτομαγιάς και η Walpurgis Night στη βόρεια Ευρώπη, ή η Guy Fawkes Night στη Βρετανία και στις χώρες της Κοινοπολιτείας, όπου οι φωτιές και τα πυροτεχνήματα λειτουργούσαν ως καθαρμός και αναγέννηση. Οι Αμερικανοί απλώς μετέφεραν την παράδοση λίγες μέρες νωρίτερα -από τις 5 Νοεμβρίου στις 30 Οκτωβρίου.

Κι αν τότε οι φωτιές έκαιγαν στα χωράφια, σήμερα έχουν αντικατασταθεί από φώτα LED, στολές και πλαστικές μάσκες. Όμως η ανάγκη να «παίζεις με το σκοτάδι», να εξορκίζεις τον φόβο με χιούμορ και φαντασία, παραμένει η ίδια.

Η ελληνική εκδοχή της νύχτας των σκιών

Μπορεί η Ελλάδα να μην έχει mischief night, αλλά έχει τα δικά της φαντάσματα. Από τις Απόκριες και την Καθαρά Δευτέρα μέχρι τα Κούλουμα και το Πάσχα, κάθε εποχή π.χ. κουβαλά μικρές τελετουργίες που συνδέουν τη χαρά με τη λύτρωση. Τα τελευταία χρόνια, όμως, το Halloween έχει βρει το δικό του έδαφος και εδώ. Σχολεία που διοργανώνουν θεματικές γιορτές, μπαρ που μετατρέπονται σε στοιχειωμένα σπίτια, εμπορικά κέντρα με γλυκά, τρομάρες και διαγωνισμούς στολής.

Ίσως επειδή η γιορτή αγγίζει κάτι βαθύτερο -την ανάγκη να αντιμετωπίσουμε το φόβο με παιχνίδι, να κοιτάξουμε κατάματα το σκοτάδι χωρίς να μας καταπιεί. Όπως οι παλιές τελετές των χωριών ή τα ελληνικά κάλαντα, που ήταν άλλοτε τραγούδι και άλλοτε εξορκισμός.

Η γλώσσα ως καθρέφτης της ταυτότητας

Η μελέτη των διαλέκτων (dialectology) έχει δείξει πως οι γλωσσικές διαφοροποιήσεις δεν είναι «λάθη» αλλά πολιτισμικά αποτυπώματα. Κάθε λέξη κουβαλά τη διαδρομή ενός λαού, τους εποίκους που την έφεραν, τα τοπία που τη διαμόρφωσαν, τις συνήθειες που την κράτησαν ζωντανή.

Γι’ αυτό και, παρά την παγκοσμιοποίηση, οι λέξεις επιμένουν. Κανείς από τη Φιλαδέλφεια δεν πρόκειται να παραδεχτεί ότι το hoagie λέγεται sub, όπως κανείς Αθηναίος δεν θα πει ποτέ το σουβλάκι «καλαμάκι». Η γλώσσα δεν είναι μόνο επικοινωνία αλλά δήλωση καταγωγής, περηφάνιας, και μερικές φορές, αντίστασης.

Κι αν η mischief night στις ΗΠΑ είναι το βράδυ των μικρών ανατροπών, στην Ελλάδα ίσως είναι εκείνες οι μέρες που αφήνουμε λίγο χώρο στο απρόοπτο -στις φάρσες, στα γέλια, στην αναρχία του παιχνιδιού. Γιατί όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές, όλοι χρειαζόμαστε μια νύχτα για να ξορκίσουμε τη σοβαρότητα.

Η παραμονή του Halloween, είτε λέγεται mischief night είτε απλώς «η νύχτα πριν τη νύχτα» aka «η Νύχτα των Νεκρών που ξεκινά νωρίτερα», είναι στην ουσία της μια υπενθύμιση πως ο άνθρωπος πάντα θα βρίσκει τρόπους να μεταμορφώνει τον φόβο σε γιορτή. Και είτε ανάβεις φωτιές στη Βοστώνη είτε κόβεις κολοκύθες στην Κηφισιά, αυτό που μετράει είναι η ίδια η χειρονομία, να κάνεις δηλαδή χώρο στο σκοτάδι, για να περάσει λίγο φως.